Apostoł gnostyków

Współczesne chrześcijaństwo, a głównie Kościół Katolicki i Protestancki przedstawia Pawła zazwyczaj jako przeciwnika gnostyckiej herezji. Zdaniem wielu uczonych Paweł głosi kerygmat Chrystusa ukrzyżowanego, gdzie kładzie się nacisk na pierwszeństwo miłości nad gnozą (1 Kor. 2,2). W ten sposób demonstruje On swoją prawdziwie „chrześcijańską postawę” wobec gnostycznych przeciwników. Inni teolodzy twierdzą, że dla Pawła apostołowie, którzy rozpalili ruch pneumatyczno-gnostyczny w Koryncie są intruzami. Aczkolwiek formalnie mają status chrześcijańskich apostołów, to dla Pawła są to „słudzy szatana” (2 Kor. 11,13). Jeszcze inni uważają, że gnostycyzm w łonie pierwotnego Kościoła stanowił” element niepożądany”, który Paweł całkowicie odrzuca.

Nie umniejszając takim uczonym jak Bultmann, Shmithals czy Bornkamm, którzy to mają olbrzymi wkład w badania Nowego Testamentu, to jednak nie trudno zauważyć, że ich tezy opierają się w głównej mierze na tekstach polemicznych wobec gnostycyzmu chrześcijańskiego w I i II wieku (Tertulian, Ireneusz, Hipolit). Wynika to z faktu, że aż do XX wieku nie dysponowaliśmy oryginalnymi tekstami gnostyckimi, poza fragmentami cytowanymi przez ortodoksyjnych herezjarchów Kościoła. Dopiero wraz z odkryciem kodeksów z Nag Hammadi (1945 rok) oraz  pierwsze ich tłumaczenie w 1970 roku pozwoliło rzucić szersze światło na kwestię gnostycyzmu chrześcijańskiego.

Odkrycie to rzecz jasna rewiduje wcześniejsze założenia i zwraca uwagę na zupełnie inną perspektywę oraz znaczenie Apostoła Pawła. Być może jest to zdumiewające, ale gnostycy w żadnym wypadku nie jawią się nam jako przeciwnicy Apostoła Pawła. Wręcz przeciwnie, nauki Pawła są źródłem gnostykologii wielu szkół gnostycznych, a w tym najistotniejszej – szkoły Walentyńskiej. Okazuje się bowiem, że pomiędzy Pawłem a gnostykami nie było żadnej polemiki, tym bardziej, że gnostycy niemalże czczą Pawła (obok Marii Magdaleny) jako apostoła ponad wszystkimi innymi apostołami. Sami zaś uważali, że otrzymali sukcesję bezpośrednio z lini pawłowej. Zdaniem Klemensa z Aleksandrii (150 rok) gnostyk Walentyn był słuchaczem niejakiego Theudasa, ucznia św. Pawła (Stromata VII 106, 4). Natomiast teksty odkryte w Nag Hammadi pokazują olbrzymi wpływ nauk Pawła na teksty wyróżnione jako walentyńskiego pochodzenia (Ewangelia Prawdy, Filipa, List do Rheginosa).

Późniejsi uczeni (Menard, Ruth, Quispel, Wilson) wyraźnie wskazują, silny wpływ nauki Pawła i jego doktryny, który nie ma sobie równych w całej ówczesnej literaturze hellenistycznej. Jednym słowem mistyczna nauka apostoła została przyjęta przez gnostyków z największą przychylnością i używana mniej lub bardziej systematycznie. Św. Paweł nie jest zatem dla gnostyków stroną polemiczną, lecz przedmiotem najwyższego szacunku. Gnostyczne teksty, poza tym, że zawierają wiele aluzji do nauki apostoła (List do Reginosa) podają także inne, pochodzące zapewne z tradycji ustnej informacje o Pawle (np. modlitwa apostoła Pawła). Analiza tekstów wskazuje, że gnostycy dokładnie znali listy Pawła do Rzymian, Koryntian, Filipian, Efezjan, Tesaloniczan, Kolosan i Hebrajczyków.

Gnostycy w swych pismach omawiają bardzo szeroki wachlarz tematów pawłowych takich jak zmartwychwstanie, chrzest, mistyczne ciało Chrystusa itp. Odkrycie tekstów z Nag Hammadi stanowi zatem nowy dowód w relacjach gnostyków oraz apostoła Pawła. Analiza tych zasobów stawia także w zupełnie innym świetle świadectwa herezjalogiczne i oparte na nich badania. Wcześniejsze dane zniekształcały rzeczywisty obraz i przedstawiały gnostyków z punktu widzenia ich adwersarzy. Dopiero od niedawna gnostycyzm mógł opowiedzieć własną wersję wydarzeń, która przez przypadek wynurzyła się z mroków historii i jest zdecydowanie inna od tej prezentowane przez kościół ortodoksyjny. Znając zatem racje obu stron możemy dziś zrekonstruować naukę Pawła, która wydaje się bardziej gnostyczna niż to zwykło się przedstawiać.

Autor: gnostyk.pl

Jeśli uważasz ten artykuł za wartościowy to polub go na Facebooku, Tweetuj lub udostępnij na innych stronach.